رویکرد سیستمی به توزیع تجهیزات پزشکی

لطفاً این بار عملگرایانه بخوانید!

سال 1395 به عنوان مدیرعامل اولین شرکت پخش سراسری تجهیزات پزشکی، با قبول این مسئولیت خطیر، تلاش نمودم با جمع آوری و بکارگیری تجاربی که درطول سالیان متمادی در عرصه توزیع اقلام داروئی بدست آورده بودم حرکت جدیدی را دراین عرصه رقم بزنم که بتواند هرچند کوچک، اثری درساماندهی بخشی از بازار تجهیزات پزشکی ایجاد نماید. پوشیده نیست که بخش مهمی از هدف طراحی شده دستیابی به بستر مناسبی جهت ادامه با کیفیت فعالیت بنگاه اقتصادی بوده است. اما به مرور مولفه های موجود در این بخش از صنعت برای بنده که همواره تلاش نموده بودم تا رویکرد سیستمی و تحلیلی به مسائل پیش رو داشته باشم از بخشی که صرفاً معطوف به برنامه ریزی ها و نتایج حاصل از آن دریک بنگاه اقتصادی بود فراتر رفته و به بخش صنعت محوری آن تمرکز بیشتری نمودم.

مهمترین مولفه ها و مختصات بازار تجهیزات پزشکی

گردش پولی و مالی بخش تجهیزات پزشکی (در بخش سرمایه ای و مصرفی) بسیار بیشتر از گردش بخش داروئی می باشد.
سهم قابل توجهی از گردش فوق الذکر مربوط به اقلام مصرفی است که اتفاقاً تاثیر بسزائی در مراحل درمان یک بیمار از مراحل شناسایی و پیشگیری گرفته تا پایان مراحل درمانی و حتی طی نمودن دوران نقاهت پس از بیماری دارد.
هرچقدر در طول سالیان اخیر توجه های ویژه ای به ساماندهی نظام توزیع اقلام داروئی از مبداً تا مرحله نهایی مصرف صورت پذیرفته است، اما بخش تجهیزات پزشکی علیرغم اهمیت آن، به نظر می رسد مغفول مانده است.

شبکه توزیع ساماندهی شده ای که نیاز به اخذ مجوزهای لازم برمبنای کنترل های استانداردی و قوانین و الزامات داشته باشد، وجود نداشته و چنانچه در سالهای اخیر اقداماتی در این خصوص صورت پذیرفته و تلاش شده است که بانک اطلاعات عوامل این زنجیره تامین در سامانه IMED اداره تجهیزات پزشکی ثبت گردد اما همچنان به دلیل عدم تمکین مخاطبان، کافی نبودن نظامهای نظارتی و پایش مستمر و نیز عدم کفایت ضمانت اجرائی برای متخلفین این حوزه، هرچند که حکایت از رویکرد مسئولین نسبت به ترسیم و ایجاد یک نظام مدون را داراست اما نمیتوان خروجی حاصل شده تاکنون را مثبت و کارا ارزیابی نمود.

با عنایت به آنکه نقطه فروش بخش زیادی از این محصولات فروشگاه های خرده فروشی سطح شهر می باشند که اخذ مجوزهای لازم فعالیت و کنترل عملکردی آنها مرتبط با یک نهاد واحد نیست لذا پروتکل های اجرائی هر نهاد به تنهایی ضمانت اجرا نداشته و بعضاً قوانین متناقض، سیاستهای گوناگون، عدم وجود الزامات جامع و فراگیر مدون و سایر مواردی ازین دست، فضایی را فراهم نموده است که بخشهایی از صنعت که مولد بوده و کارا و صحیح اقدام نمایند، بعضاً در بسیاری از فضاهای رقابتی جامانده و متضرر می گردند و البته فرصتهای سودجویی برای دلالان غیرمولد در بسیاری موارد پدیدار می شود.

بخش قابل توجهی ازاین بخش بازار بصورت غیررسمی و بدون ثبت وقایع خریدو فروش مانند سایر کسب و کارها صورت می پذیرد، که همین موضوع نه تنها باعث می گردد که عدالت کسب و کار و عدالت رقابتی خدشه دارگردد و البته حقوق قانونی دولتی که می بایست با محوریت مسئولیتهای اجتماعی و قانونی کسب و کارها و بنگاه های اقتصادی به نهادهای ذیربط پرداخت گردد زیرسوال رود بلکه عدم شفافیت دراین بستر بازار نهایتاً عایدی به غیر از تحمیل شرایط و بار سنگین تر بردوش مصرف کننده و بیمار نخواهد داشت.

تا سال های قبل، شرایط به گونه ای بود که تفاوت نرخ ارز کشور در مقایسه با کشورهای همسایه فرصتی را فراهم آورده بود که قاچاق کالا به سمت داخل کشور سرازیر شده و تامین کننده ای که سالها برای برندسازی محصولات خود و ایجاد بستر مناسب رقابتی کسب و کار هزینه نموده است، درموارد بسیار زیادی با سوداگران سودجویی مواجه گردد که یک شبه ره صدساله می روند و ماحصل آن جز حسرت و سرخوردگی نبوده است. و هم اکنون متاسفانه اتفاق بد دیگری درحال رخ دادن است و آن اینکه با تغییر تراز نرخ ارز، متاسفانه با پدیده قاچاق معکوس کالا مواجه هستیم آنهم بعضاً درمورد اقلامی که با نرخ ارز مصوب وارد کشور شده که دراین شرایط سخت اقتصادی باری از دوش مصرف کنندگان و بیماران بردارد اما متاسفانه مجداً شاهد هستیم که این پدیده شوم دلالی غیرمولد این بار نیز سودجویانه و سوداگرانه منافع فردی خودرا به منافع ملی ترجیح می دهد.

شاید اگر متن پیش رو سالهای قبل نوشته می شد کمتر کسی به عمق فاجعه پی برده و اذعان می نمود که این اثر مخرب بصورت بهمنی حرکت نموده و دیر یا زود ممکن است خانه های بسیاری را خراب نماید،

اما بحران کرونا که امروز کل دنیا و البته کشور ایران با آن دست و پنجه نرم می نماید شاید زنگ خطرها را با صدای بلند به صدا درآورده باشد.
روزهایی را تجربه می کنیم که تجهیزات عمومی و به ظاهر ساده ای چون ماسک، دستکش و بسیاری ملزومات و تجهیزات پزشکی به درستی و سهولت دردسترس مردم کشورمان نیست، نظام توزیع منسجم و فعال بعضاً حضور قابل توجهی نداشته و بازهم نقش سودجویان و دلالان پررنگ شده است.
ماههای پیش را به خاطر بیاوریم که درکنار یک داروخانه دارای پروانه که فیلترهای متعددی را رد نموده است که به عنوان یک مرکز فروش و عرضه قابل اعتماد جهت اقلام داروئی و تجهیزات پزشکی و بهداشتی به جامعه معرفی گردد و یا یک فروشگاه تجهیزات پزشکی معتبر با سابقه ای دیرینه و با اخذ مجوزها و البته رعایت اخلاق حرفه ای و کاری دربخش هایی که حتی قوانین به حدکفایت پشتیبان و الزام آور نیستند، از زنجیره توزیع این اقلام مهم دراین شرایط بحرانی خارج شده و درعوض میبینیم که یک نفر در کنار همان داروخانه و فروشگاه میزی قرارداده و یا دستفروشی که در مترو و اتوبوس اقدام به توزیع این اقلام می نماید.
و همین قصه مصور که قطعاً بسیاری از ما درطی ماههای اخیر شاهد آن بوده ایم، به اندازه کافی گویا خواهد بود که نقصانی هست، ضعف ساختاری وجود دارد، قوانین و الزامات به اندازه کفایت کاربردی و قابل اتکا نیستند پس چاره ای باید اندیشید.

راهکار چیست ؟چه باید کرد؟
تکرار بی حاصل چه فایده! قدمی باید برداشت .

خوشبختانه درطی ماه های اخیر مسئولان از هرگوشه و کناری، چراغ قوه های خود را دراین بخش مهم از صنعت و نظام توزیع انداخته اند و با بیان مساله تلاش می کنند که نظرات جمعی و کلان را جهت حرکت به سمت و سوی اصلاح وضعیت موجود جلب نمایند. نمایندگان مردم در کمسیون بهداشت مجلس، مسئولان بلندپایه وزارت بهداشت از مقام وزارت گرفته تا رئیس سازمان غذاو دارو، رئیس اداره تجهیزات پزشکی، اعضاء هئیت مدیره های اتحادیه ها و تشکل ها و اعضاء هئیت مدیره انجمن صنعت پخش دارو و مکمل ایران و بسیاری از فعالان و دست اندرکاران که از دور و نزدیک دستی برآتش این صنعت دارند هم اکنون به اهمیت مساله واقف گردیده اند. هرچند که خسارتهای زیادی نیز ازاین بابت به مردم، بیماران و حتی نهادهای دولتی و سیاستگذاری، تحمیل شده است اما واقعاً جلوی ضرر را از هرکجا بگیریم منفعت است .
من به عنوان عضو بسیار کوچک از این صنعت که هم نقش فعال اقتصادی را طی سالهای اخیر داشته و هم درکسوت معلم دانشگاهی تلاش نموده ام تا با حفظ رویکرد علمی و تخصصی به موضوعات، قدم کوچک درحد توان درعرصه انتقال دانش برداشته و هم از منظر دیگر به عنوان یک شهروند مشکلاتی را تجربه می نمایم که می توانم با رسم مختصات ذهنی و تجربی ناشی از جمع بندی همه ی این موارد بریک راهکاری که قبلاً ایجاد و تجربه شده و البته جدید نیست که کسی بخواهد برآن ادعای اختراع چرخ را از ابتدا بدهد، براین نکته تاکید می نمایم که می بایست هرچه سریعتر به سمت اقدام عملی درجهت ساماندهی نظام توزیع تجهیزات پزشکی رفت.

اقدام عملی صرفاً بیان نقطه نظرات و اقدام موردی حسب موضوع مواجه شده و یا اقدام بدون هماهنگی با نهادهای ذیربط در بخشهای اجرایی کار و شیوه نامه ها و دستورالعملها نیست .
هم اکنون نیاز است تا هرچه سریعتر کارگروهی با تخصص های حرفه ای و مکمل کنار هم گرد آمده و برای توزیع اقلام تجهیزات پزشکی در یک شبکه مستقل و بدون تداخل با سایر نظام های توزیع که در یک بستر کاملاً امن و قابل رصد از ابتدای زنجیره تامین تا انتها آن که محصول به دست مصرف کننده و بیمار می رسد و حتی پس از آن در بخش های خدمات پس از فروش که درمورد بسیاری از اقلام تجهیزات پزشکی سرمایه ای و مصرفی کاربرد دارد، شیوه نامه اجرائی تعیین نموده و بالاترین مقامات ذیربط از جمله وزیرمحترم بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و نیز وزیر محترم صمت به عنوان دو مرجع اصلی سیاستگذاری دراین حوزه، دستورات اجرائی لازم را به زیرمجموعه های خود ابلاغ نماید و پس از آن نیز با نظارت کامل براجرای این شیوه نامه ها و استفاده کاربردی از ابزارهایی که بخش های ضمانت اجرائی این مصوبات به نهادهای نظارتی کشور می دهد، صورت گیرد.

در چنین شرایطی می توانیم شاهد ساماندهی این بخش بسیار مهم از نظام درمان کشور باشیم و علاوه بر اینکه درشرایط بحرانی کنونی کشور که با مشکلات عدیده ای درخصوص تامین مایحتاج و ملزومات پزشکی کادر درمان، شبکه های بهداشت و درمان، بیماران و مصرف کنندگان نهایی که عموم جامعه می باشند، برخورده ایم می تواند مفید و راهگشا بوده و قطعاً راه حلهای اصولی مدیریت تقاضا و عرضه را منتج خواهد شد که حتی اگر نخواهیم کمال گرایانه بگوئیم همه ی مشکلات را حل خواهد نمود، بلکه به جرات می توان اذعان داشت که حتی اگر در شرایط کنونی 25درصد تاثیر در بهبود شبکه ایجاد شود، به دلیل حجم گردش تعدادی و ریالی این حوزه و نیز تاثیر استراتژیک و مستقیم آن با سلامتی جامعه می تواند طبق اصل اثر شلاقی، نتیجه با درصد بسیار بالایی از بهره وری و نظامندی را به همراه داشته باشد.

مهمترین اثرات و نتایج قابل پیش بینی حاصل از یک نظام توزیع تجهیزات پزشکی

مدیریت صحیح موجودی اقلام تجهیزات پزشکی درکشور مبتنی بر نیاز و اهمیت هربخش از بازار به منظور جلوگیری از ایجاد تقاضا های القائی و بیش اظهاری.

مدیریت کارآمدتر تخصیص منابع ارزی کشور درخصوص تجهیزات پزشکی مبتنی بر اطلاعات و آمارهای بروز و قابل اطمینان

جلوگیری از فعالیت بخش های واسطه ای غیرمولد که موجب برهم ریختگی بازار از بابت اصالت اقلام موجود ورود و خروج غیرقانونی کالا از کشور، عدم ثبات قیمت و … می گردد.

اطمینان مصرف کنندگان و بیماران از دستیابی به قیمتهای مصوب و از پیش تعیین شده ، با توجه به ایجاد راهکارهای توسعه شفافیت مانند اعلام در پورتالهای نهادهای قانونی.
جلوگیری از قاچاق معکوس اقلام و خروج آن از کشور خصوصاً در شرایط کنونی ناشی از اختلافات قیمت ارزی.

بکارگیری سیستمهای راستی آزمایی شده در بخش شناسایی و ردیابی اقلام .

جلوگیری از انبارش و حمل و نقل غیراستاندارد در شبکه های توزیع غیررسمی و سنتی که بر کیفیت محصولات نیز تاثیر منفی بسزائی خواهد داشت
گردآوری اطلاعات و آمارهای با اهمیت شامل میزان مصرف درهر نقطه از کشور و مبتنی بر نقش هریک از کانالها و نقاط فروش و مصرف شامل داروخانه ها ، فروشگاه ها ی تجهیزات پزشکی، مراکز درمانی و بیمارستانها و …

جلوگیری از انباشت و کسری موجودی درهریک از بخش های کشور خصوصاً جهت مواجه با موانع و شرایط بحرانی

اطمینان از سهولت دسترسی متقاضیان به محصولات درهر نقطه از کشور (و نه فقط در مراکز و یا استانهای خاص)

امکان رصد نمودن بازار درخصوص پیگیری تعهدات تامین کنندگان به منظور خدمات پس از فروش محصولات و اخذ بازخورد از مشتریان و مصرف کنندگان در بستر شبکه های رسمی و قابل ردیابی
در پایان بیان این نکته را حائز اهمیت می دانم که استقامت و پافشاری بر مدیریت صحیح و اصولی و هدفمند هرچند مخاطرات بسیار زیادی را به همراه خواهد داشت اما درنهایت همه مصائب با حلاوت کسب نتایج اثر بخش و تاثیر گذار هرچند در یک بخش کوچک باشد کاممان را شیرین خواهد نمود.

علاوه بر موارد فوق الاشاره، پیامدهای مثبت اقدامات فوق درآینده بسیار نزدیک مواردی به شرح زیر خواهد بود:
ایجاد فضای رقابتی سالم امکان توسعه اقلام تجهیزات پزشکی تولید داخل که در بسیاری موارد از کفایت بسیار بالایی نسبت به برخی رقبای خارجی نیز برخوردار است، فراهم می نماید.
ایجاد بستر نظام مند و مدیریت شده و هوشمند تامین و توزیع تجهیزات پزشکی، در آینده نزدیک با قابلیت اتصال به سیستمهای مکانیزه طرح تحول سلامت، امکان رصد کامل بازار را از ابتدایی ترین نقطه زنجیره تامین تا مصرف بصورت کامل و جامع و البته بخش فراهم می نماید.
امکان ایجاد توسعه شبکه های آفلاین درکنار شبکه های آنلاین ضمن اینکه در مسیر و بستر روندهای جهانی بوده و بسیاری کسب و کارهای آنلاین این بخش را می تواند اثر بخشی نماید؛ موجب می گردد که بهره وری کل زنجیره تامین البته دریک بستر امن و قابل رصد و پیگیری که کل چرخه را بصورت 360 درجه کنترل و پایش می نماید افزایش یابد
بسیاری از هزینه های مستقیم و غیر مستقیم مازاد که درنهایت بدون ایجاد اثربخشی، جیب مصرف کننده و بیمار را هدف گرفته و از طرف دیگر شبکه توزیع منسجم و کارا را بی انگیزه تر می نماید از بین رفته و شبکه توزیع کارا رضایتمندی همه ی ارکان صنعت و درنهایت متقاضیان را به همراه خواهد داشت.
و درنهایت حمایت های موثر و اثربخش دولتی و نهادهای سیاستگذاری، قانونی و کنترلی نه تنها به افزایش تقویت بنیه فعالین صنعت منجر خواهد شد بلکه دولت نیز به بخش قابل توجهی از حقوق قانونی خود که هم اکنون به دلیل مکتوم و پنهانی بودن بخشهایی از فعالیت این زنجیره معیوب فعلی، محروم مانده است دست یافته و نتایج آن میتواند با برنامه ریزی و عملکرد صحیح مجداً موجب تقویت زیرساختهای مورد نیاز گردد.

شرط اول که سخن بود بیان بنمودیم
زین زمان گرتو عمل نتوانی
عاقبت نه تو دل آسوده بمانی و نه من