راه نیمه تمام ساماندهی بازار اقلام مصرفی پزشکی
سعید اویس، سردبیر
سعید اویس
سردبیر
این نوشتار، در تلاش است با مروری بر وضعیت بازار تجهیزات پزشکی در کشور، موضعگیری‌های یک سال اخیر مسئولین و دست اندرکاران مرتبط را به صورت اجمالی مرور کند.
بازار تجهیزات پزشکی، آزمایشگاهی و دندانپزشکی، در سال گذشته جمعا چیزی حدود حدود 2.5 میلیارد دلار را در بر گرفته است. این رقمی است که حسین صفوی، مدیر کل اداره تجهیزات پزشکی وزارت بهداشت اعلام کرده است. او میزان واردات را 1.7 میلیارد دلار و ارزش تولید داخل را هم 800 میلیون دلار برآورد می کند که جمعا 2.5 میلیارد دلار است و صد البته ممکن است در سال‌های مختلف میزان ارز صرف شده در بازار تجهیزات پزشکی کمی تفاوت داشته باشد ولی به هرحال اندازه این بازار، یک همچین مقدار بزرگی است.
اگر بخواهیم این تجهیزات را به دو دسته مصرفی وسرمایه ای تقسیم بندی کنیم، بر اساس آماری که ایشان اعلام کرده اند، از لحاظ ارزی می توان گفت 60 درصد بازار تجهیزات پزشکی را ملزومات مصرفی و 40 درصد دیگر را تجهیزات سرمایه‌ای به خود اختصاص داده است که این موضوع نیز در سال‌های مختلف تفاوت دارد.
اساس مشکل کجاست؟
مهمترین مسئله حوزه تجهیزات پزشکی که کشور را با بحران روبرو ساخته، عدم شفافیت زنجیره توزیع است. محمدحسین قربانی، نایب رئیس دوره پیشین کمیسیون بهداشت و درمان مجلس شورای اسلامی با اذعان به این مسئله عنوان داشت:« با علم و آگاهی و بر اساس مطالعه بازار تجهیزات پزشکی کشورهای پیشرفته عرض می‌کنم که خلاء یک سیستم توزیع سازمان یافته و شفاف که بتواند جابجایی اقلام تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی را در سراسر زنجیره پخش رصد و نظارت کند، در کشور ما کاملاً مشهود ومحسوس است»
او با اشاره به خبر کشف سه میلیارد تومان ایمپلنت تقلبی می گوید:« سوال این است که کسانی که این ایمپلنت‌ها را وارد کشور کرده بودند، چطور می‌خواستند آنها را توزیع کنند؟ پخش این اقلام قاچاق و تقلبی بر عهده چه کسی بوده است؟ اگر ما یک سیستم دقیق، یکپارچه و شفاف برای توزیع این اقلام به صورت رسمی و قانونی داشته باشیم و هر لحظه امکان گزارش گیری از آن وجود داشته باشد و در کنار آن مؤسسات پزشکی و دندان پزشکی را ملزم می‌کردیم که صرفاً از این شبکه رسمی باید خریدهای خودشان را انجام دهند، قطعاً احتمال نفوذ کالای تقلبی به بازار کاهش پیدا می‌کرد. کشور برای واردات دستگاه و نوار تست قندخون حدود 48 میلیون یورو ارز دولتی پرداخت می‌کند، اما به دلیل عدم شفافیت شبکه توزیع، معلوم نیست چه میزان از این ارز به مصرف کننده ایرانی رسیده و چه میزان آن به صورت قاچاق معکوس از کشور خارج شده است. اگر دستگاه نظارتی سراغ یک فروشگاه تجهیزات پزشکی برود، چطور می‌تواند نظارت کند. چه سیستمی برای راستی آزمایی ادعاها وجود دارد. ورودی و خروجی‌های یک فروشگاه تجهیزات پزشکی، چطور قابل ارزیابی است.
ایرج حریرچی، معاون کل وزارت بهداشت نیز در نشست خبری آنلاین که با حضور تعدادی از خبرنگاران برگزار شد در این خصوص گفت: « بر طبق بررسی‌های اولیه صورت گرفته، یکی از نقائص قابل توجه در وزارت بهداشت، در موضوع تجهیزات پزشکی، فقدان شبکه توزیع نظام مند در حوزه تجهیزات پزشکی و عدم وجود شرکتهای پخش و توزیع تجهیزات پزشکی است که باید در این خصوص چاره اندیشی شود»
در همین رابطه حسین صفوی، مدیرکل سابق اداره تجهیزات پزشکی نیز به این مشکل اساسی اشاره می کند و می گوید: «شبکه توزیع تجهیزات پزشکی، دندان پزشکی و آزمایشگاهی هر چقدر نظم و انضباط بیشتری داشته باشیم، قطعا مزایای متعددی اعم از افزایش شفافیت، افزایش ایمنی، کاهش هزینه‌های درمان، کاهش هزینه ارزی، کاهش هزینه‌های تمام شده و هزینه تشکیلاتی، کاهش قاچاق، بهینه شدن برنامه ریزی ها، مدیریت کمبودها و دستاوردهای دیگر رقم خواهد خورد.»
وی افزود: «وقتی که ما اعلام می‌کنیم تجهیزات پزشکی باید ایمن باشد، به معنی این نیست که فقط در کارخانه به صورت ایمن تولید شود، بلکه باید در یک نظام توزیع ایمن به دست بیمار برسد، این موضوع اهمیت نظام‌مند شدن توزیع تجهیزات پزشکی را نشان می‌دهد. ما هم برنامه‌هایی را برای نظام‌مند کردن این شبکه داریم.»
بهروز بنیادی سال گذشته، در قامت عضو کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی نیز این مسئله را حائز اهمیت می داند و می گوید: «پس از اینکه یک سری شرکت‌ها، کالاهای مصرفی دندانپزشکی و تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی را با مجوز و نظارت وزارت بهداشت تولید یا وارد کردند، متاسفانه وزارت بهداشت نمی تواند فاصله میان تامین کننده تا بازار و تا مصرف کننده نهایی را دنبال کند و نمی‌داند که در این فاصله چه اتفاقی رخ می دهد، چرا که حوزه تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، فاقد یک شبکه توزیع رسمی، شفاف و قابل رصد مانند آنچه که در حوزه دارو وجود دارد، است»
وی با اشاره به تجربه های دردناک قبلی و سوء استفاده‌های مختلفی که سوداگران از بازار تجهیزات پزشکی و دندان پزشکی می‌کنند، افزود: متاسفانه شاهد آن بوده‌ایم که گاهی کالایی وارد کشور می‌شود و ناگهان کمبود می‌شود و در این مقاطع حساس، کالا توسط واسطه‌ها خریداری شده و آرام آرام به قیمت چند برابر در بازار داخل فروخته شده یا به خارج کشور قاچاق می‌شود و قطعا این موضوع خصوصا در رابطه با مناطق دوردست، از شدت بیشتری خواهد داشت. از سوی دیگر قاسم نوده فراهانی، رئیس اتحادیه صنفی تهیه و توزیع کنندگان تجهیزات، لوازم پزشکی و آزمایشگاهی نیز به این موضوع که وجود قاچاق و آسیب های آن در حوزه‌هایی چون تجهیزات و لوازم پزشکی اذعان دارد. او می گوید:«نبود شرکتهای بزرگ توزیع کننده رسمی در این بخش، زمینه را برای ورود کالای بی‌اصالت و بی‌شناسنامه قاچاق و یا تولید زیرپله‌ای فراهم کرده‌است. با ایجاد شرکتهای بزرگ توزیع و پخش در حوزه تجهیزات و لوازم پزشکی راه برای ورود محصولات قاچاق به بازار بسته می‌شود و واردکنندگان و تولیدکنندگان رسمی محصولات خود را از این مسیر در اختیار واحدهای صنفی قرار می‌دهند. این شرایط به نفع تمامی ذینفعان این بازار است، چراکه فعالان رسمی بازار دیگر مجبور به رقابت با قاچاقچیان و فعالان بخش پنهان اقتصاد نیستند، از طریق شناسنامه و کد دار شد کالاها دولت می‌تواند پیگیر حقوق قانونی خود چون مالیات باشد و در نهایت مصرف‌کننده با اطمینان خاطر می‌تواند کالای اصلی و با کیفیت خریداری کند»
کرونا
شیوع بیماری کرونا از اسفندماه سال گذشته، مزید بر علت شد و این ضعف نظام بهداشت و درمان کشورمان را برجسته تر ساخت به طوری که واکنش های بسیاری تندی را از سوی انجمن داروسازان در این خصوص شاهد بودیم.
محمد باقر ضیا، رئیس انجمن داروسازان ایران در این خصوص می گوید« کشور باید به سمت بهره برداری از مدل‌های مدرن توزیع گام بردارد و زنجیره پخش تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی باید ساختارمند شوند. آنچه که ضرورت دارد آن است که کلیه حلقه های زنجیره تامین کالاهی پزشکی، فراورده های ضدعفونی، از کارخانه تا داروخانه، نظام مند و قابل رصد باشند. باید کاری کرد که ورودی ها و خروجی های سیستم شفاف و مشخص باشد و در این خصوص از شرکت های توزیع که زیرساخت مناسب دارند، بهره برداری شود تا جلوی مغایرت ها گرفته شود.واقعا در عصر اینترنت و الکترونیکی شدن امور، شرم آور است که نتوانیم این زنجیره را ساماندهی کنیم.
بهمن صبور، نایب رییس انجمن داروسازان تهران نیز می گوید« درس بزرگی در این بحران کرونا این است که مشکل نظام توزیع با این شعارها و اتهام افکنی ها حل شدنی نیست و نیاز به یک اقدام اساسی در حوزه توزیع اقلام مصرفی سلامت است. نکته قابل توجه اینجاست که زمانی که چندین شرکت پخش دارویی، زیر بار پخش و توزیع ماسک نرفته اند، ایرادات سیستم خود را بیشتر نشان داد و جای خالی شرکت های پخش که مشخصا و منحصرا به توزیع اقلام پزشکی مصرفی اقدام کنند، بیشتر حس شد»
وحید محلاتی که از چهره های سرشناس حوزه دارو است و عضویت در هیات مدیره انجمن پخش برای دوره های متعدد را در پرونده کاری خود دارد می گوید:« دوره شیوع کرونا، یک تجربه عینی پیش رویمان قرار داده که ارزش آسیب شناسی و تامل دارد. اینکه تامین و توزیع کالاهایی که پخش رسمی و قابل رصد داشتند، دچار کمترین اخلال شدند و امور مربوط به آن ها به خوبی مدیریت شد و برعکس، کالاهایی که تحت پوشش پخش های رسمی نبودند، بیشترین بحران و سردرگمی را برای مردم و مسئولین ایجاد کردند.
او می گوید:« سال ها است که توزیع دارو در کشورمان،ساختارمند و مدیریت شده انجام می شود و شاهد هستیم که بیشترین اطمینان در خصوص دوری از انحراف و خطا و تقلب نسبت به آن وجود دارد و برعکس حوزه هایی که فاقد پخش رسمی هستند و قابل رصد نیستند، در معرض معضلات مختلف از قبیل تهدید کالاهای فاقد اصالت، گران فروشی، …. قرار دارند. واقعیت این است که همان قدر که توزیعِ دارو در کشورمان نظام مند است و زنجیره پخش آن کاملا روشن وشفاف فعالیت می کند و هر خطایی که رخ دهد قابل رصد و ردیابی است، به همان اندازه حوزه ملزومات مصرفی پزشکی، از این محاسن و بهره ها خالی است» به گفته محلاتی «برای مصونیت از معضلات توزیع ملزومات مصرفی پزشکی، باید بمانند آنچه که در حوزه دارو شکل گرفته، شبکه رسمی برای پخش این اقلام ایجاد شود تا حلقه های مختلف زنجیره پخش به صورت هدفمند بتوانند فعالیت کنند.»
ابراهیم هاشمی، عضو هیأت مدیره انجمن صنعت پخش ایران می گوید:« متاسفانه هنوز در بخش توزیع، اطلاعات غیر شفاف و غیر منسجم است و واقعا کسی نمی داند که بعد از تولید یا واردات، چه اتفاقاتی در زنجیره توزیع رخ می دهد. به طور مثال، در همین مقطعی که کرونا شایع شده، اگر بخواهیم وضعیت دستکش های لاتکس در ایران را بررسی کنیم، شاهد انواع اقسام ترفندها و سیاست بازی ها در سطح عرضه خواهیم بود که به دنبال آن بوده اند که بازار را غیرشفاف و غیر قابل مدیریت کنند تا از این آب گل آلود، بهتر و بیشتر ماهی بگیرند. در صورتی که اگر یک نظام توزیع به مانند نظام توزیع دارویی در کشور حاکم بود، قطعا شاهد چنین مسائلی نمی بودیم.»
علی عماری‌اله یاری، دبیر اتحادیه صادرکنندگان تجهیزات پزشکی با اشاره به اختلال شبکه توزیع ماسک و الکل در ابتدای شیوع کرونا، در خصوص زنجیره توزیع اقلام پزشکی تصریح کرد: «پیش از درافتادن نظام درمان کشور با ویروس کرونا، بارها توصیه کردیم که کشور باید به سمت بهره برداری از مدل‌های مدرن توزیع گام بردارد و زنجیره پخش تجهیزات پزشکی باید نظام مند شود و این قضیه کرونا، بازهم بر ضرورت رسیدگی به این ضعف، تاکید کرد و امیدواریم بعد از غلبه بر کرونا، مسؤولین فراموش نکنند و راه اندازی شرکت های بزرگ و رسمی پخش تجهیزات پزشکی را تسریع کنند.»
وی ادامه داد: «رصد و ردیابی و اصالت کالاها در زنجیره توزیع باید قابل پیگیری و نظارت باشد و این در شرایطی محقق می شود که از زیرساخت لازم بهره مند باشیم و شبکه نظام مند توزیع رسمی در کشور ایجاد شده باشد. اگر امروز ما دارای نظام توزیع شفاف و ساختارمند بودیم، دولت به راحتی می توانست ورودی ها و خروجی های سیستم را ردیابی و کنترل کرده و توزیع اقلام مورد نیاز را به صورت بهینه مدیریت کند.»
مهرداد سرهنگی، دبیر انجمن متخصصین تجهیزات پزشکی، نیز با اشاره به اهمیت بهره برداری نظام سلامت از شرکت های نظام یافته در توزیع تجهزات پزشکی تاکید کرد و گفت: «متاسفانه آمار مصرف خصوصا در حوزه ملزومات پزشکی چندان دقیق و عیان نیست و همین عدم وجود آمار، مشکلات و معضلاتی را برای برنامه ریزی ها و سیاستگذاری ها بوجود آورده و اگر بحث توزیع به صورت شبکه ساختارمند و قابل رصد شکل بگیرد، قطعا می تواند گره گشای بسیاری از مشکلات باشد.»
تورج شیرزادیان، مدیرتجهیزات پزشکی دانشگاه علوم پزشکی کرمانشاه نیز در خصوص ضرورت ساماندهی شبکه توزیع تجهیزات پزشکی و دندان پزشکی اظهار داشت: «واقعیت این است که یکی از مهمترین کمبودها و خلاها در حوزه تجهیزات پزشکی، بحث شبکه توزیع شفاف و نظام مند است که باید سیاستگذاران حوزه سلامت در این خصوص، البته با همفکری کلیه ذینفعان، چاره اندیشی کنند. باید به مانند سیستمی که در توزیع دارو در کشور وجود دارد، شبکه‌ای مشخص و تخصصی برای توزیع و پخش اقلام تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، تحت نظارت وزارت بهداشت بوجود آید تا همه آنچه که در زنجیره توزیع اتفاق می‌افتد، قابل رصد و نظارت باشد.»
راهکار
جالب اینجاست که رئیس سازمان غذاودارو، خود هم به وجود این مشکل اذعان دارد و هم راهکار رفع آن را می شناسد. محمدرضا شانه ساز، در حاشیه اولین همایش صادرات تجهیزات پزشکی در گفتگو با خبرنگاران می گوید: «یکی از مهمترین زیرساخت‌هایی که در حوزه تجهیزات پزشکی، باید مورد توجه قرار بگیرد، بحث شبکه توزیع منظم، شفاف و قابل رصد است، به طوری که بتوانیم کالا را از زمانی که تولید یا وارد می‌شود، تا زمانی که در اختیار مصرف کننده نهایی قرار می‌گیرد، تحت نظر داشته باشیم.
وی به وضعیت دارو اشاره می کند و می گوید:« آنچه که سبب شده در حوزه دارو بتوانیم همه چیز را کنترل کنیم، وجود چنین شبکه توزیع دقیق و شفاف است. در حوزه دارو، هر جا تخلفی اتفاق بیافتد، امکان شناسایی و ردیابی آن بسیار سریع و دقیق است و ما باید در سایر حوزه‌های کالاهای سلامت محور هم چنین برنامه‌ای را پیش ببریم.»
به گفته شانه ساز «تجهیزات پزشکی و دندانپزشکی، نیازمند شبکه ای مشخص و تخصصی برای توزیع کالاهای مربوطه تحت نظارت وزارت بهداشت است تا هم ورودی‌ها و هم خروجی‌های سیستم شفاف باشد و هم اینکه هر آنچه که در زنجیره توزیع رخ می‌دهد، قابل رصد و نظارت باشد. بحث مصرف درست، برنامه ریزی شده و هدفمند ارز دولتی نیز در این خصوص حائز اهمیت است، چرا که با وجود یک شبکه رسمی توزیع و قابل نظارت، مسیر به هدف رسیدن اقلامی که با ارز دولتی تأمین شده اند، شفاف‌تر و مشخص‌تر می‌شود.»
او به مزایای وجود شبکه نظام مند توزیع تحهیزات پزشکی اشاره می کند و می گوید: «بدون شک می‌توان ادعا کرد که اگر چنین شبکه زنجیره‌ای منظم و منضبط در حوزه اقلام پزشکی و دندان پزشکی تاکنون در کشور شکل گرفته بود، بخش عمده‌ای از نگرانی‌ها بابت قاچاق معکوس تجهیزات پزشکی که ارز دولتی دریافت کرده اند، توزیع اقلام فاقد اصالت و بسیاری دیگر از تخلفات، کاهش پیدا می‌کرد. ضمن اینکه امکان گزارش گیری لحظه‌ای از سیستم، یک کارکرد بسیار مثبت و مفید این شبکه است که می‌تواند زمینه ساز برنامه ریزی های دقیق و جلوگیری از بروز کمبود کالا در مناطق مختلف کشور شود. ضمن اینکه به تولید کننده ایرانی از طریق محدودسازی توزیع کالای قاچاق نیز کمک شایانی خواهد کرد.»
رئیس سازمان غذا و دارو خاطرنشان کرد: «پیشنهاد تاسیس شرکتهای پخش تجهیزات پزشکی سالهاست که طرح شده و پیشنهاد خودمان را به تمامی نهادهای مربوطه ابلاغ کرده‌ایم. البته این به معنای انحصار نیست که ما بگوییم به شرکت خاصی این امور سپرده شود، بلکه هر شرکتی که بتواند این زمینه را ایجاد کند، بمانند دارو که حدود 50 شرکت پخش توزیع سراسری دارو داریم، ما استقبال خواهیم کرد.»
از سوی دیگر، در مجلس شورای اسلامی، کمیسیون بهداشت نیز بر این راهکار تصریح دارد. حسینعلی شهریاری، رئیس کمیسیون بهداشت مجلس که سابقه طولانی در مباحث کمیسیون بهداشت مجلس شورای اسلامی دارد، کاملا موافق نظام مند شدن شبکه توزیع اقلام پزشکی است و در این خصوص دغدغه های زیادی دارد.
او می گوید: « ما برای نظام مند شدن شبکه توزیع تجهیزات پزشکی، پیشنهاد تاسیس شرکتهای پخش تجهیزات پزشکی را ارائه کرده‌ایم ولی نکته این است که اجرایی شدن این کار در شرح وظایف دولت است.ما این مسئله را در جلسات کمیسیون با مسؤولان سازمان غذا و دارو و مدیران تجهیزات پزشکی مطرح کرده و پیگیر اجرایی شدن این برنامه ها هستیم. در واقع همانطور که اقلام دارویی توسط یک سری شرکت های پخش بطور قابل رصد، هماهنگ و کنترل شده در سراسر کشور توزیع می شود و همه مولفه ها از قبیل قیمت، تاریخ مصرف، کیفیت تعداد، شرکت تولیدکننده یا واردکننده و … قابل پیگیری هستند و اگر تخلفی اتفاق بیافتد، کاملا روشن است که در کدام حلقه از زنجیره توزیع رخ داده، باید کاری کرد که در حوزه تجهیزات پزشکی نیز اقلام توسط یک سری شرکت های مشخص و قابل رصد انجام شود تا هم دسترسی مردم تسهیل شود و هم اینکه اقلام به صورت هدفمند و قابل رصد توزیع شوند»
شهریاری، حتی به مشکل نظام توزیع در بحث کرونا نیز اذعان دارد و می گوید: شیوع کرونا و چالش هایی که کشور در خصوص توزیع اقلام بهداشتی و حفاظتی با آن مواجه شد، نشان داد که یکی از راهکارهای هدفمندسازی توزیع اقلام نظیر ماسک و محلول های ضدعفونی کننده، بهره گیری از نظام شفاف و قابل رصد توزیع است و وجود شرکت‌هایی که به صورت مستقل و منحصر اقدام به توزیع تجهیزات پزشکی کنند، به مانند آنچه که سالهاست که در توزیع دارو اتفاق افتاده، می تواند گره گشای این معضل باشد»
موانع موجود و پیش شرط های موفقیت
در خصوص پیش شرط های موفقیت راه اندازی شرکت های پخش تجهیزات پزشکی، حسین صفوی، مدیرکل سابق اداره تجهیزات سه شرط اساسی را ذکر می کند:« اول اینکه از تجربیات سایر کشورها استفاده شود، دوم اینکه به صورت تخصصی به این موضوع نگاه شود و پخش های تخصصی بر اساس نوع و ماهیت کالاها راه اندازی شود و سوم اینکه از دست اندرکاران فعلی صنف به نحو مطلوب بهره برداری شود.
در خصوص موانعی که به عنوان سرعت گیر پیش روی راه اندازی شرکت های پخش تجهیزات پزشکی قراردارد، مدیر کل اداره تجهیزات پزشکی به بحث موازی کاری های موجود میان وزارت بهداشت و وزارت صمت اشاره کرده اند، اینکه« اصناف، مجوز فعالیت خود را از وزارت صمت دریافت می کنند و این یک جوری، موازی کاری با وزارت بهداشت است. البته در طول این سال ها به صورت تعاملی همکاری مشترک صورت گرفته است. بهتر است که مجلس در زمینه دادن اختیارات قانونی به وزارت بهداشت برای نظارت بر اصناف و ساماندهی آنها کمک کند که این موضوع زمینه‌ساز ایجاد یک شبکه توزیع منظم تجهیزات پزشکی خواهد شد.
نتیـــجه پایانی
نوشتار بالا که از مرور موضعگیری های بسیاری از دست اندرکاران حوزه تجهیزات پزشکی حاصل شده، به وضوح نشان می دهد علی رغم اینکه تاکنون زحمات و تلاش های زیادی برای ساماندهی بازار اقلام مصرفی پزشکی صورت گرفته ولی این راه هنوز نیمه تمام است و بخش اصلی آن که می تواند همچون نخ تسبیح، همه حلقه ها را به هم متصل سازد، یعنی نظام مند ساختن زنجیره توزیع باقی مانده است.
شایسته است وزارت بهداشت یکبار برای همیشه به صورت قاطع به موضوع ورود پیدا کند و ضمن حمایت از زنجیره پخش تجهیزات مصرفی پزشکی، آزمایشگاهی و دندانپزشکی، شرایطی را ایجاد کند که شرکت های تامین کننده کالا ملزم باشند به مانند زنجیره دارو، شفاف و نظام مند فعالیت کنند و الزاما کالاهای خود را از طریق شبکه رسمی توزیع که شفاف و قابل رصد هستند، در سراسر کشور پخش کنند.
نظرات بسته شده است.