معجزه گیاهان دارویی

تفاوت طب سنتی و طب نوین پزشکی چیست؟

اطلاع دارید که طب مکتوب علمی سنتی ما مدتهاست که به نام طب ایرانی نامگذاری شده است و با این نگاه که طب ایرانی دارای مکتوبات علمی از دانشمندان جهانی ایران نظیر ابن سینا، رازی، جرجانی و … است، بنده از نظر هدف که در درجه اول حفظ سلامتی و در درجه دوم باز گرداندن سلامتی افراد جامعه است، تفاوتی در آنها نمی بینم و آنچه را که تفاوت میگوئیم بیشتر روشهای اجرائی و تفاوت در دستورات و استفاده از انواع داروهای با منشا طبیعی یا شیمیائی است.

طب ایرانی، طبی کل نگر است و از اهداف ارزنده و شاخص آن دستوراتی بسیار آسان و قابل اجرا برای تنظیم سبک زندگی و پیشگیری از بیمار شدن است و لذا اولین گام در این طب ایجاد اعتدال در بیمار است که از طریق شش دستور تحت عنوان «سته ضروریه» دنبال می شود.

این شش دستور عبارت اند از: خواب و بیداری، خوردن و آشامیدن، آب و هوا، تحرک جسمانی، حالات روحی و روانی، دفع و جذب که تنظیم بودن آنها در مجموع سبک زندگی انسان را بهبود می بخشند.

البته طب ایرانی دارای دستورات داروئی و درمانی بسیار مفصل نیز می باشد که پس از اجرای دستورات سته ضروریه و دستورات غذائی و حصول نتایج آن، آنها را بر حسب ضرورت اجرا می نماید.

حکیم رازی، به عنوان یکی از پیشکسوتان طب ایرانی می گوید: وقتی بیماری به سراغ شما آمد، اول با دستورات ساده برای اعتدال نحوه زندگی، بعد با دستور غذایی و بعد اگر درمان نشد، با دارو درمانش کنید.

در واقع طب ایرانی، با اصلاح سبک زندگی، سعی در تامین سلامت افراد و پیشگیری از بیماری ها دارد. باید بگوییم که طب ایرانی علت یابی را بطور بسیار جدی در برنامه های خود لحاظ کرده است. از سوی دیگر نکته ای که قابل توجه است اینکه طب نوین و ایرانی سیستم ارجاع متفاوتی دارند. البته بدیهی است که طب ایرانی هم همانند بسیاری از سیستم های درمانی نوین، نواقصی دارد که قابل برطرف شدن است.

آیا صاحب نظران طب ایرانی، طب نوین را تایید می کنند یا این که به دنبال انکار آن هستند؟

به طور کلی نمی توان هیچ علم و دانشی را انکار کرد. کسی نمی تواند دستاوردهای طب نوین را انکار کند. طب نوین، بسیار کارآمد است و در جای خود گره گشای بیماران است. ولی در بیماری های مزمن که در حال حاضر فشار زیادی از همه لحاظ بر جوامع توسعه یافته و درحال توسعه و خصوصا جامعه ما وارد می کند، طب ایرانی می تواند به جهت تمرکزی که در بحث پیشگیری دارد و نیز توجهی که به اصلاح سبک زندگی دارد، در دستور اجرا قرار گیرد و بسیاری از هزینه ها ازجمله هزینه دارو درمانی را مهار کند.

بنابراین اگر بخواهیم دسته بندی کنیم، بحث بیماری های مزمن را می توانیم به طب سنتی واگذار کنیم؟

نه با این شدت ولی در بحث پیشگیری، اعتدال بخشیدن به بدن و در بیماری های مزمن، طب ایرانی را با توان بسیار بالا میتوانیم بکار بگیریم.

طب ایرانی، طبیعتا یک دانش قدیمی است.آیا برای حال حاضر هم کار آمد است؟

درست است که طب ایرانی طبی به ارث رسیده از قدیم است ولی مانند دیگر علوم قدیمی توانسته با زمان، خودش را تطبیق بدهد تا بتواند کار آمد باشد.

منابع مربوط به طب سنتی، فقط منابع گذشته هستند یا منبع معتبر جدید هم داریم؟

اکثرا مربوط به گذشته هستند. ما ۱۴ هزار رفرنس داریم که ۷-۸ هزار از آن ها موجود است و ۲-۳ هزار مورد از آن ها تکثیر شده و در حال حاضر، حاشیه نویسی و به روز رسانی، بر اساس دانسته های طب جدید شده و با استفاده از روش های تحقیقات نوین، بررسی روی آن ها در حال انجام است. البته راه طولانی در این مسیر در پیش است که امیدواریم گام به گام، پیش برویم.

آیا طب سنتی، همان طب اسلامی است؟

به نظر بسیاری از صاحب نظران، چیزی به نام طب دوران اسلامی داریم. زیرا ازآن جایی که دانش طب ایرانی، در زمان اسلام و گسترش اسلام، توسعه زیادی پیدا کرده و در آن زمان، زبان عربی، زبان رسمی بوده و متون به جا مانده، به زبان عربی است، نام طب اسلامی برآن اطلاق شده ولی در واقع هر دو یکی هستند و فقط واژه است که عوض شده است.

جایگاه کشور ما در طب سنتی دنیا کجا است؟

آسیا در طول تاریخ در زمینه طب سنتی پیشتاز بوده و ایران به دلیل راه ابریشم، در این زمینه بسیار تاثیرگذار بوده است. تبادل اطلاعات بین هند، ایران و یونان به صورت جدی در جریان بوده است و این موضوع در کنار علاقه شدید و تبحر ایرانی ها به دانش طب، سبب شده که کشورمان، به یکی از غنی ترین منابع طب سنتی تبدیل شود.

تمایل پزشکان به تحصیل و تخصص در طب سنتی چگونه است؟

پزشکان، بسیار علاقه مند هستند. ما در حال حاضر ۸ دانشکده رسمی داریم و ۱۸ گروه طب سنتی داریم که در حال تبدیل به دانشکده هستند.

ضرورت آموزش متخصصین طب سنتی چیست و جایگاه ایران در این آموزش چقدر منطبق با استانداردهای جهانی است.

سیستم آموزش، مهمترین قسمت هر سیستم درمانی است که خوشبختانه این سیستم در طب ایرانی شکل کاملا علمی گرفته و ما در حال حاضر داروسازان تخصصی و پزشکان و پرستاران تخصصی در این زمینه داریم که آموزش آن ها کاملا منطبق بر استانداردهای دنیا است و حتی نسبت به برخی کشورها از جمله چین و هند جلوتر هستیم، زیرا دانشجویان ورودی به سیستم طب و داروسازی ایران باید حتما فارغ التحصیل رشته پزشکی و رشته داروسازی باشند و همچنین پزشکانی که در یکی از رشته های پزشکی تخصص دارند هم در حال حاضر مشغول تحصیل هستند. افرادی که دارای لیسانس یا فوق لیسانس هستند در رشته اخلاق پزشکی مشغول تحصیل می باشند.

ماجرای راه اندازی داروخانه های گیاهی به کجا رسید؟

هنوز مجوز رسمی از سوی سازمان های مربوطه برای تاسیس داروخانه های گیاهی داده نشده است.

مخالفان تاسیس داروخانه طبیعی و سنتی چه کسانی هستند؟

مخالفان، نظام داروسازی،انجمن داروسازان و به ویژه قاطبه داروسازان هستند.

دلیل مخالفت ها را چه می دانید؟

یک نگرانی در میان داروسازان موسس داروخانه های فعلی، وجود دارد که ممکن است در آینده به داروخانه های طبیعی و سنتی، مجوز فروش داروهای دیگر متداول هم داده شود. ضمن اینکه این مخالفت ها شاید به دلیل رقابت داروسازان با دارندگان مدرک دکتری تخصصی داروسازی سنتی، از دست دادن فروش داروهای طبیعی در داروخانه فعلی یا کاهش درآمد آن، الزامی شدن دوره های آموزشی قبل از تاسیس داروخانه های طبیعی برای این افراد باشد. بهر حال مخالفت ها باید شنیده شود و برای اشکالاتی که مطرح می شود راه حل های عاقلانه ارائه کرد.

به گفته مسئولین سازمان غذا و دارو، میزان مصرف داروهای گیاهی در ایران در سال ۹۶ نسبت به سال ۹۵ حدود ۱.۵ درصد افزایش داشته است. این موضوع را چگونه ارزیابی می کنید؟

برای تحلیل و بررسی، باید آمارهای رسمی ارائه شود. منظورم این است که باید آمارنامه داروهای گیاهی منتشر شود و مبتنی بر آن بحث کرد. متاسفانه هنوز چنین اطلاعاتی به صورت جامع در دسترس نیست، لیکن اقبال مردمی به داروهای طبیعی نسبت به قبل قابل توجه میباشد.

به طور کلی، علت روی آوردن مردم به داروهای گیاهی چه می دانید

علت اصلا این نیست که مردم چون از عوارض داروهای شیمیایی آگاه شده اند، به داروهای گیاهی روی آورده اند. بلکه شاید به عقبه طب ایرانی باز می گردد. از آن جایی که طب ایرانی قدمت زیادی در یاد و خاطره مردم دارد و قرنها از آن استفاده کرده اند و در حال حاضر،   اطلاعات برای استفاده عموم به روز رسانی شده و به زبان ساده عنوان شده و به طور گسترده اطلاعات در حال پخش شدن است، مردم تمایل به مصرف این فرآورده ها پیدا کرده اند.

ضمن اینکه پزشکان و داروسازانی که دارای تخصص طب ایرانی هستند و همچنین عرضه داروهائی که با اشکال نوین تهیه شده اند و نیز تاسیس سلامتکده های طب ایرانی که روش های نوین طب ایرانی را به بهترین وجه ارائه می نمایند، توانسته اند زمینه ساز جلب اطمینان مردم شده اند.

از دیگر علت های روی آوردن مردم به گیاهان دارویی، می توان به این موضوع اشاره کرد که مردم تمایل دارند اطلاعات بیشتری از داروهایی که مصرف می کنند داشته باشند و هنگامی که مطلع می شوند دارو از آنچه که از آن به صورت غذای روزانه هم مصرف می کنند ساخته شده، ناخواسته اطمینان بیشتری می کنند.

میزان حمایت دولت از شرکت های دانش بنیانی که در حوزه داروهای گیاهی فعالیت می کنند، چه میزان است؟

حمایت های زیادی صورت می گیرد ولی از آنجایی که موضوع جدید است، مسلما چالش هایی در پیش رو قرار دارد که امیدواریم روز به روز برطرف شود.

شرکت های دانش بنیان زیر نظر و حمایت معاونت علمی فناوری ریاست جمهوری هستند و از طرفی ما تحت حمایت ستاد توسعه فناوری گیاهان دارویی طب سنتی که از دفاتر فعال در معاونت ریاست جمهوری است قرار دارند. کار ستاد هماهنگی دستگاه هایی است که به نحوی در گیاهان دارویی، داروهای گیاهی و طب سنتی در حال فعالیت هستند و کمک به شرکت هایی است که در این زمینه فعالیت می کنند.

پتانسیل کشورمان در رابطه با گیاهان دارویی چه میزان است؟

طبق آمار بیش از ۸ هزار گونه گیاهی در کشورمان داریم که تعدادی قابل توجهی از آنها در فهرست جهانی گیاهان داروئی قرار دارند و این بدین معنا است که ظرفیت شگفت انگیزی را می توانند ایجاد کنند ولی هنوز نتوانسته ایم از این ظرفیت خدادادی، به نحو شایسته بهره برداری کنیم

تحقیق و جمع آوری گیاهان بر عهده چه سازمان و نهادی است؟

 سازمان های مختلفی در این زمینه دخیل هستند. از جمله قدیم ترین مراکز، سازمان حفظ نباتات کشور است که نتیجه کار آن ها فلورا ایرانیکا است که توسط کارل هاینز رشینگر در اتریش چاپ شده است و دکتر اسفندیاری از افراد برجسته این سازمان بوده اند و هم چنین محققین مدرسه عالی فلاحت، که بعدها به دانشکده کشاورزی تغییر نام داد، شروع به جمع آوری و شناسایی گیاهان ایران کردند. دکتر پارسا از پیشگامان تحقیق در زمینه گیاهان بوده اند.

در حال حاضر در مرکز تحقیقات جهاد کشاورزی، باغ گیاه شناسی ایران، مجموعه بزرگی از گیاهان دارویی شکل گرفته است که واقعا کار ارزشمندی است. هرباریوم و هربوراتم دانشکده داروسازی دانشگاه علوم پزشکی تهران از مراکز علمی با ارزش و ثبت جهانی است. دانشگاههای مختلف ایران نیز بر حسب ضرورت دارای مجموعه های نفیس از گیاهان ایران هستند و در این زمینه میتوان از هرباریوم دانشکده علوم دانشگاه تهران که یادگار ارزشمند استاد فقید دکتر احمد قهرمان است نام برد. 

آیا برای شناسایی گیاهان دارویی به کمک گرفتن از کشورهای خارجی هم روی آورده ایم؟

ایران در زمینه شناسایی گیاهان بسیار توانا است و ما نیاز های بسیار محدودی به کمک کشورهای دیگر داریم. حتی ما در زمینه کشف خواص دارویی گیاهان رتبه برتری داریم البته منکر این قضیه نمی شوم که ضعف هایی هم وجود دارد ولی قابل رفع شدن است.

آیا در بحث صادرات گیاهان دارویی، توانسته ایم محصولات مان را صادر کنیم یا اینکه تمرکز اصلی صادرات مواد اولیه خام است؟

متاسفانه علی رغم اینکه همه کارشناسان و سیاست گذاران اذعان دارند که صادرات باید به سمت محصولات ساخته شده سوق پیدا کند ولی هنوز بخش عمده ای از صادرات گیاهان دارویی، به صورت مواد اولیه خام انجام می شود.

یکی از چالش های مردم و همچنین نظام درمان کشورمان، بحث عطاری ها است. آیا آموزش خاصی برای متولیان عطاری ها تدوین شده است؟

متاسفانه در حال حاضر شاهد آن هستیم که عطاری ها طبابت انجام می دهند، گیاهان دارویی یا حتی داروهای گیاهی را به سلیقه خود و بدون هیچگونه نظارتی توصیه می کنند. متاسفانه هیچ نظارتی برآن ها وجود ندارد و هر محصولی را آزادانه به فروش می رسانند.

ضمنا اینکه به دلیل نبود یک سیستم نظارتی و عدم وجود سند درمانی مثل نسخه، مشکلاتی در رابطه با مصرف اشتباه و یا پیشنهاد در عطاری ها صورت می گیرد که قابل پیگیری نیست.

علاوه بر این، متاسفانه تاکنون هیچ آموزش علمی خاصی نیز برای مجوز تاسیس عطاری در نظر گرفته نشده است. اگر آموزشی هم هست، فقط برای ارتقای کار عطاری ها است و در واقع یک آموزش صنفی است و نه علمی. دلیل این عدم آموزش هم به این موضوع باز می گردد که عطاری ها جزء مشاغل عمومی محسوب می شوند و مجوزشان را از شهرداری می گیرند. اصلا سازمان غذا دارو و وزارت بهداشت درمان نظارتی در این زمینه ندارد.

خوشبختانه چند سالی است که این معضل مد نظر سیاست گذاران کشور قرار گرفته و قانون منسجمی در این خصوص، تدوین شده که به زودی مصوب می شود.

به این صورت تمام عطاری ها سازماندهی شده و با قرارگرفتن در مشاغل خاص تحت نظارت دقیق بهداشتی قرار می گیرند.

اگر داروخانه های گیاهی تاسیس شوند، از آنجایی که تنوع محصولاتی که در این فروشگاه ها قابل عرضه اند، پایین است، آیا تعداد داروهای گیاهی کفایت بحث های اقتصادی این فروشگاه ها را خواهد کرد؟

نگاه این است که فقط به این داروها اکتفا نکنند و محصولات خام ولی بسته بندی شده هم برای فروش عرضه شود.

با این احتساب داروخانه های گیاهی جایگزین عطاری ها می شوند؟

خیر، این بیان و تفسیر اصلا درست نیست. داروخانه های گیاهی یکی از بخشهای مهم سیستم ارائه خدمات طب ایرانی است و در صورت اجرا جایگاه خود را دارا خواهد بود. عطاری ها مثل تمام دنیا صنفی است که کار خودش را انجام می دهد. موضوع مهم حفظ سلامت مردم است و این انتخاب مردم است که اگر افراد می خواهند از یک سیستم علمی و قانونی و کارا استفاده کنند، امکان آن فراهم باشد.

مشابه داروخانه های گیاهی در دنیا وجود دارد؟

بله و با نام Health shop و فعالیت گسترده ای هم دارد.

آیا فکر می کنید این امکان وجود دارد که داروخانه های طبیعی و سنتی به شکل over-the-counter مدیریت شود؟

ان شاء الله، باید آموزش های اجتماهی بالا رود و فرهنگ سازی شود تا بتوان به این مرحله رسید.

مهمترین گیاهان دارویی که مستندات علمی راجع به اثرگذاری آن ها وجود دارد، کدام ها هستند؟

گیاهان زیادی هستندکه اثرگذاری آنها اثبات شده است و از شمار خارج است. برای مثال زیره سیاه، زیره سبز، رازیانه، رزماری، نعنا، بادرنجبویه، علف چای، گل گاو زبان، بابونه، چای ترش، گیاه کنگرفرنگی، آویشن باغی، گل محمدی، زعفران، اسپند، شیرین بیان، زنجبیل، جودوسر، زنجبیل، مورد، مرزه خوزستانی و ..