۱۲ نکته از کمبود روی و علائم بالینی آن تا مسمومیت ناشی از روی
دکتر فهیمه سهیلی پور، فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم کودکان - دانشیار دانشگاه
دکتر فهیمه سهیلی پور
فوق تخصص غدد درون ریز و متابولیسم کودکان
دانشیار دانشگاه و معاون پژوهشی مرکز تحقیقات جراحی های کم تهاجمی و چاقی دانشگاه علوم پزشکی ایران
- زینک به عنوان یک trace element اساسی در کودکان محسوب می شود که کمبود آن در سطح جهانی، مساله ای مهم و قابل تامل است. دریافت مقادیر کافی زینک عمدتاً به مصرف کافی پروتئین بستگی دارد. لذا کمبود آن در مواردی که سوئ تغذیه پروتئین وجود دارد، بسیار شایع تر است.
- علائم کمبود شدید زینک شامل: اختلال رشد، هیپوگنادیسم اولیه (اختلال عملکرد بیضه یا تخمدان) مشکلات پوستی، اختلال در حس چشایی و بویایی ، اختلال سیستم ایمنی و استعداد ابتلا به عفونت های مختلف است .
- معمولا ۱۰ تا ۴۰ درصد محتوی زینک مصرف شده در روده کوچک جذب می شود اما، در حضور مقادیر زیاد فیبروفیتات یا اهن و کلسیم، جذب زینک کاهش می یابد. لذا مصرف همزمان غذاهای پروتئینی با چای یا مکمل های آهن و کلسیم توصیه نمی شود.
- زینک عامل فعال کننده یا کوفاکتور بیش از ۷۰ آنزیم مهم در بدن انسان محسوب می شود. این ماده همچنین در عملکرد سیستم ایمنی و پاسخ به عفونت ها از اهمیت ویژه ای برخوردار است و کاهش آن با اختلال عملکرد فاگوسیت ها، کاهش تعداد لنفوسیت ها و کاهش تعداد ایمونوگلوبین و کاهش در نسبت T4 به T8 و کاهش اینتر لوکتین ۲ همراه است که همه اینها مقاومت بدن در برابر عفونت ها را کاهش می دهد. مطالعات اخیر نشان می دهد که زینک در مهار پاتوژنز توکسین کلرا (وبا) و برخی از انواع coli نیز نقش مهمی را ایفا می کند.
- میزان زینک دریافتی به صورت معمول ۴ تا ۱۴ ملی گرم در روز است. میزان توصیه شده روزانه (RDA) 8 میلی گرم برای کودکان ۹ تا ۱۱ سال و برای نوجوانان در حدود ۱۰ میلی گرم در روز است.
- مهمترین منابع غذایی زینک پروتئین های حیوانی همچون گوشت، غذاهای دریایی و شیر هستند و کسانی که تغذیه انحصاری با گیاهان دارند (vegeterians) باید به دریافت منابع کافی زینک توجه بیشتری داشته باشند.
- کمبود زینک هنوز هم بخصوص در کشورهای در حال پیشرفت در میان کودکان و نوجوانان به عنون یک مشکل بهداشتی مطرح است. هر چند شیوع آن با توجه به غیر اختصاصی بودن شکایت ها و دشواری روش های آزمایشگاهی در بسیاری مناطق مشخص نشده است.
- جالب است بدانیم کمبود روی برای اولین بار در ایران و سپس در کشور مصر مطرح و پس از آن بود که بحث کاهش مصرف غذایی این ماده غذایی در نوجوانان پسر عنوان شد که البته افزایش محتوی فیتات نان ها هم در ایجاد ان بی تاثیر نبود. کمبود زینک همچنین در کودکانی که به صورت انحصاری از شیر مادرانی استفاده می کنند که هنوز از نظر وضعیت این ماده بسیار فقیر هستند، دیده شده است.
- در حضور شرایط محتمل برای کمبود این ماده و در حضور علائم بالینی مربوط به این کمبود، اندازه گیری سطح زینک در پلاسما، سلول های قرمز خون، نوتروفیل ها، لنفوسیت ها یا مو میتواند تشخیص را قطعی نماید سطوح پلاسمایی کمتر از ۶۰ میکروگرم در دسی لیتر معمولا zinc deficiency در نظر گرفته می شود ولی از آنجا که عمده زینک پلاسما به آلبومین باند می شود، در بیماران مبتلا به هایپوآلبومینی مثلا در سندروم نفروتیک، سطوح زینک معمولا پایین تر ارزیابی می شود.
- در مواردی که کمبود زینک ناشی از تغذیه ناکافی با منابع حاوی زینک باشد، درمان آن استفاده از دوز روزانه ۱ تا ۲ میلی گرم به ازاء هر کیلوگرم وزن به بدن در روز است. استفاده از این مقادیر همچنین در کودکان بیماری که مستعد کمبود زینک هستند –مانند مبتلایان به بیماری کرون، سیستیک فیبروز، بیماری کبدی یا سیکل سل توصیه شده است.
- یادآوری این نکته مهم ضروری است که گاهی در استفاده از دوزاژ بالا در طولانی مدت مکمل های حاوی زینک، مسمومیت با این ماده دیده می شود. مقادیر زیاد زینک، جذب روده ای مس را مهار می کند که ممکن است بیمار را به عوارض و مشکلات ناشی از کمبود مس مبتلا سازد
- استفاده طولانی مدت از دوزاژ بالای مکمل های حاوی زینک با مقادیر بیش از ۴ میلی گرم روزانه در شیرخواران کوچک یا ۴۰ میلی گرم روزانه در بالغین، فرد را در معرض مسمومیت با زینک قرار می دهد. البته این موضوع مربوط به استفاده مزمن است و استفاده کوتاه مدت از دوز بالای زینک در درمان کمبود یا در موارد اسهال حاد، مشکلی در این خصوص ایجاد نمی کند.
منبع: نشریه درمان یاب