رویکرد تغذیه ای به بیماری های غیر واگیردار

تعریف علمی دانش تغذیه

باید اعتراف کنیم که تعریف علمی تغذیه، تعریف پیچیده ای است زیرا در نگاه اول هرچه به غذا مربوط شود، همان علم تغذیه است. این تعریف در عین اینکه تعریف نادرستی نیست ولی جامع هم نیست.

در دانش تغذیه، ما به مصرف غذا و استفاده آن غذا در بدن و سوخت و ساز و استفاده اعضای بدن از آن ماده مغذی و به ویژه کالری حاصل از آن و همچنین تاثیر آن در کل سیستم بدن، به ویژه سلامت نگاه می کنیم، در حالیکه این همه ماجرا نیست. چون ما داستان را از جایی شروع کردیم که غذا مصرف می شود ولی واقعیت این است که دانش تغذیه به جایی برمی گردد که حتی به چگونگی فراهم کردن غذا، در دسترس بودن غذا، عواملی که بر در دسترس بودن غذا تاثیر می گذارد از جمله عوامل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و حتی روانشناسی و یا خیلی از علوم دیگر که خارج از علم پزشکی است مرتبط است.

در مرحله بعد، پس از مصرف غذا، تاثیر آن بر بیان ژن و ژنوم و مدت ماندگاری این اثر که گاهی ماندگار است و به نسل بعد منتقل می شود، هم توجه می گردد. بنابراین در دانش تغذیه باید از سیاست تا دانش و علوم سلولی و ملکولی مورد نظر قرار گیرد. ولی به صورت تخصصی تر دانش تغذیه به بررسی نقش غذا در سلامت و بیماری انسان ها و همچنین پیشگیری و یا درمان بیماری ها می پردازد.

تفاوت نگرش متخصصین تغذیه و داروسازان به مباحث سلامت

داروساز با توجه به ماهیت علمی که آموزش دیده، نگرشی مبتنی بر دارو دارد، به این معنی که در مواجهه با بیماری، شکایت، درد، موظف است که دارو را تهیه و عرضه کند. ولی متخصص علم تغذیه باید دانش تغذیه را تدوین و با عوامل مختلف فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی بیمار ترکیب کند و نسخه ای درخور و قابل استفاده بیمار به او تجویز کند.

تمرکز بر درمان فردی

امروزه طب و درمان فردی در برابر درمان بیماری در حال رشد است، یعنی با توجه به تفاوت ژنوم و به طبع سیستم عملکردی بدن، تغذیه و یا دارو می تواند عملکرد متفاوتی در بدن های مختلف داشته باشد. بر این اساس دنیا به دنبال طب و درمان فردی پیش رفته است و در این میان، سهم بزرگی از طب فردی، تغذیه فردی است.

رویکرد تغذیه ای به بیماری های غیر واگیردار

امروزه گفته می شود که بار بیماری های غیرواگیر و مزمن بسیار سنگین شده و به لحاظ اقتصادی و اجتماعی و اقتصاد بهداشت بسیار مساله ساز شده است. نکته مهم در این میان این است که فصل مشترک بسیاری از این بیماری ها، تغذیه نامناسب است. به طور مثال، دانشمندان علوم تغذیه و سازمان جهانی بهداشت برای پیشگیری از روند رو به رشد بیماری های مزمن توصیه اکید در کاهش مصرف نمک، قندهای افزوده و چربی های بد دارند و اذعان داشته اند که سهم سنگین بیماری های مزمن به دلیل وجود این سه فاکتور در تغذیه افراد است. در حال حاضر هدف سازمان جهانی بهداشت در کاهش این سه عامل در غذاهای صنعتی و صنفی و همچنین فرهنگ سازی تغذیه خانواده ها است.

مهمترین بیماری که ناشی از عدم توجه به مباحث تغذیه است

اگر به لحاظ شیوع بررسی شود درصدر جدول، چاقی است که شایع ترین عوارض آن، بیماری های قلب و عروق، دیابت و انواع سرطان ها است.

مدیریت میزان کالری دریافتی

چاقی مثل همه امراض مرتبط با تغذیه، با شیوه زندگی و کل کالری دریافتی بدن مرتبط است و لزوما به میزان چربی دریافتی بدن مرتبط نیست، به این معنی که موضوع مهم برای بدن، میزان کالری است و برای بدن فرقی نمی کند که این کالری را از نارنگی یا از شیرینی خامه ای گرفته است. پس با این رویکرد، اندازه غذا و دفعات مصرف بسیار مهم می شود. زمانی که شیوه تغذیه سالم وجود نداشته باشد، حتی اگر چربی مصرف نشود میزان کالری اضافی به چربی تبدیل می شود.

مکمل های غذایی

مکمل غذایی، آن ماده ای است که باید نواقص رژیم غذایی ما را تکمیل کند ولی برای داشتن کارایی، باید به جا و به اندازه و زیر نظر مشاور متخصص مصرف شود. برخی مکمل ها با ادعاهای پوچ و دروغین تبلیغ می شوند، مثل جوانسازی در دو ماه، که لازم است مردم در این خصوص آگاهی داشته و فریب تبلیغات غیر علمی را نخورند. از سوی دیگر برخی مکمل ها در کشور ما نظیر ویتامین دی به دلیل مسایل اجتماعی، اکولوژی، محیطی و مناسبات شهری و مشکل کمبود ریزمغذی ها، لازم است که مصرف شود و در دوره های مختلف زندگی از بدو تولد، کودکی، نوجوانی، جوانی، میانسالی و سالمندی نیاز بدن را تامین کند.

رهایی از آسیب های آلودگی هوا

آلودگی هوا به ویژه در کلان شهرها انقدر مساله بغرنج و حادی شده که با تغذیه به تنهایی نمی توان از گزند آلاینده ها در امان ماند. ولی با این وجود اگر تغذیه فرد مناسب نباشد و از جاده سلامت فاصله داشته باشد ، فرد بیشتر مستعد آسیب در برابر آلودگی هوا می شود. بیشتر آلاینده های موجود در هوا اکسیدان هستند. بنابراین مصرف منابع آنتی اکسیدان ها ضروری به نظر می رسد. ویتامین E  و ویتامینC  و همچنین سلنیوم از آنتی اکسیدان های معروف هستند که در میوه ها و سبزیجات موجود است، مصرف لبنیات کم چرب و هم چنین داشتن تغذیه متعادل و مناسب که دریافت کافی از انواع مواد غذایی در آن گنجانده شده باشد ضروری به نظر می رسد. فردی که توده چربی زیادی دارد، فرآیند ایجاد التهاب و پیش آماسی در بدن وی، می تواند او را در برابر اکسیدان ها آسیب پذیرتر کند. بنابراین یکی دیگر از شاخص های بسیار مهم کنترل وزن می باشد.

سلامت کلیه ها

همناطور که اشاره شد تغذیه سالم جمیع جوانب سلامت را تحت تاثیر قرار می دهد. در خصوص سلامت کلیه ها، مدیریت مصرف نمک یکی از موضوعات حائز اهمیت است. مصرف بیش از حد نمک علاوه بر آسیب به معده و پرفشاری خون، آسیب ماندگاری به بافت کلیه می زند. مساله مهم دیگر مصرف مایعات است که در سالمندان به این دلیل که متوجه تشنگی خود نمی شوند باید صرف نظر از تشنگی آب زیاد بنوشند. یا افرادی که نقرس و یا اسید اوریک دارند و همچنین کسانی که در شرایط اقلیمی گرم زندگی می کنند و دفع آب از طریق تنفس و پوست زیاد است باید آب زیادی در روز مصرف کنند. بنابراین هیدراته شدن بدن از طریق مصرف میوه و سبزیجات و مصرف زیاد آب بسیار حایز اهمیت است.

سلامت پوست و مو

خواب منظم همراه با کیفیت و کمیت که متعاقب آن زمان مناسب دریافت غذایی نیز تنظیم می شود، یکی از مولفه های اثرگذار بر سلامت پوست و مو شناخته شده است. به این معنی که وعده های غذایی به موقع همراه با میان وعده ها همراه باشد. مصرف به اندازه لبنیات کم چرب، مصرف سبزیجات، مصرف میوه به اندازه سه تا پنج واحد در روز، استفاده از چربی های مفید و مصرف مایعات فراوان در این خصوص می تواند مفید واقع شود. نکته بسیار مهم دیگر، مدیریت استرس و فشاری است که به بدن وارد می شود که تاثیر مستقیم بر پوست و مو دارد.

 تقویت سیستم ایمنی

سیستم ایمنی اولین دستگاهی در بدن است که در اثر سو تغذیه آسیب می بیند و آخرین دستگاهی است که پس از رفع سو تغذیه بهبود می یابد بنابراین توجه به این دستگاه ضروری به نظر می رسد.

از ویتامین های مهم و موثر بر دستگاه ایمنی، می توان ویتامین A را نام برد که در تاریخچه اش به ویتامین ضدعفونت معروف است. عنصر بعدی روی یا همان زینک است که بر جمیع جوانب دستگاه ایمنی تاثیر دارد. به این معنی که افراد مبتلا به کمبود روی به دلایل مختلف، در معرض عفونت قرار می گیرند. هم چنین کمبود آهن و ویتامین D هم فرد را مستعد انواع بیماری های عفونی و غیرعفونی می کند.

بعضی از مواد هم هستند که مغذی محسوب نمی شوند و کمبودش بحران ساز نیست ولی در صورتی که در بدن وجود داشته باشد به سلامت بدن کمک می کند، به این مواد فیتو کمیکال می گویند. مثلا کاروتنوییدها که بعضی به ویتامین A تبدیل می شوند و بعضی تبدیل نمی شوند و یا لیکوپن موجود در گوجه فرنگی و هندوانه که خاصیت آنتی هیستامینی دارد و روی دستگاه ایمنی تاثیر گذار است . پلی فنول موجود درچای و بعضی از میوه ها مانند سیب نیز به دستگاه ایمنی کمک می کند. در مجموع تغذیه متعادل و مناسب و توجه به تعادل وزن به ویژه چاقی شکمی و همچنین توجه به سدیم و قند دریافتی از نکات مهم و تاثیرگذار بر روی دستگاه ایمنی محسوب می شود.

مبارزه با باورهای خطای تغذیه مردم 

معمولا نگرش های اشتباه در میان عوام در همه جوامع وجود دارد. مثلا در کشور ما این موضوع شایع است که مواد خوراکی که در صنعت تولید می شود، خوب است و خوراکی که جلوی چشمانمان تولید شود، خوب نیست. و یا روغن های حیوانی که قدیمی ترها مصرف می کردند، سالم تر بوده است.

اما در این میان برای اصلاح این نگرش ها باید برنامه مدونی در دسترس باشد. یک مرحله این است که متخصصان تغذیه باید مسایل مهم و اساسی مربوط به تغذیه را به زبان عامیانه ترجمه کنند و در مرحله بعد نقش رسانه برای نشر آن پر رنگ می شود. ولی با این وجود اگر قرار است باورهای اساسی مردم درباره سبک زندگی و تغذیه تغییر کند مهم ترین ارگان اموزش و پرورش است.