در باب افتخارات صنعت داروی کشور

به گزارش درمان یاب به قلم دکتر یدالله سهرابی، عضو شورای علی نظام پزشکی: قدمت داروسازی نوین در ایران تقریبا به قدمت آموزش طب برمی‌گردد، یعنی سال 1268 هجری قمری مطابق با 1850 میلادی که به همت امیر کبیر آموزش داروسازی نوین با آموزش طب در دارالفنون آغاز شد و به دستور امیر، استخدام معلمی برای مدرسه از خارج به موسیو جان داوود ارمنی که عضو وزارت امور خارجه و مترجم رسمی دولت ایران بود ابلاغ شد. سال‌ها بعد همزمان با تاسیس دانشگاه تهران در سال 1313 مدرسه داروسازی به دانشکده داروسازی زیر نظر دانشکده پزشکی تبدیل شد و پس از مدتی در سال 1335-1336 دانشکده داروسازی مستقل شکل گرفت.

با این اوصاف سابقه تربیت داروساز در ایران به قریب به 85 سال می‌رسد. حدودا بیست سال پس از تاسیس دانشکده داروسازی اولین شرکت تولید کننده دارو با اشکال نوین، شربت، قرص و کپسول و شیاف و … توسط زنده یاد دکتر غلامعلی عبیدی احداث و تولید دارو در ایران به همت دلسوزان این رشته با بهره گیری از علوم و فنون داروسازی نوین و جدید آغاز شد (اولین پروانه رسمی تاسیس و فعالیت یک کارخانه داروسازی با مجوز بهداشت مربوط به سال 1324 است و اولین پروانه داروسازی بر اساس قانون دارویی کشور مصوب سال 1334 یعنی حدودا 65 سال پیش صادر شده است).

در ابتدای پیروزی انقلاب اسلامی 2100 قلم دارو در کشور وجود داشت که 1300 قلم آن وارداتی و 300 تا 400 قلم دارو تولید تحت لیسانس و 550 قلم دارو هم توسط شرکت های داروسازی داخل تولید می‌شد. اگر بخواهیم نگاه اجمالی در خصوص تولید و توزیع داشته باشیم اینگونه بود که قبل انقلاب صنعت دارو، واردات محور بود و حدود 25 تا 30 درصد داروهای مصرفی کشور را داروهای تولید داخل شامل می‌شد و 70 درصد داروهای مورد نیاز بیماران بصورت واردات در اختیار بیماران قرار می‌گرفت. در سال 1357 تامین دارو برای بیماران از طریق 14 کارخانه با سرمایه گذاری خارجی تاسیس شدند و محصولات مربوط به خود را با فرمولاسیون و مشخصات دریافتی از کارخانه مادر و با نام برند (تجاری) آنها می‌ساختند و در این سال ها همچنین 20 کارخانه کوچک که با سرمایه گذاری ایرانیان تاسیس و محصولات را صرفا با فرمولاسیون خود تولید می‌کردند که آن هم حجم زیادی نبود و بیشتر داروهای otc تولید می کردند و از اهمیت چندانی برخوردار نبود. 70 تا 75 درصد داروها توسط صدها شرکت واردکننده از سراسر دنیا و در اغلب موارد از اروپا و امریکا و شرکت های چند ملیتی بصورت داروی آماده وارد می شد و با توجه به واردات محور بودن صنعت دارو کل این بخش از واردات اعم از مواد اولیه دارو و مواد لازم بسته بندی 100 درصدی وارداتی بود و میزان ارز بری داروی کشور در سال 57 حدود 530 میلیون دلار بود.

بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی و شروع تحریم های بین المللی با برنامه ریزی های آموزشی و پژوهشی و تلاش های صنفی خصوصا در سال 1358 با شکل گیری ستاد خودکفایی دارو که خروجی آن تدوین فهرست داروها براساس داروهای ژنریک بود و ساماندهی توزیع دارو و جلوگیری از واردات دارو از جمله موفقیت های پس از انقلاب بود. صنعت تولید در شرایط جنگ تحمیلی و تحریم های همه جانبه باعث شد که تولید با نگاه درون گرایی بیشتری به ظرفیت های داخلی داشته باشد و این باعث شد ایران در گروه کشورهای دارای دانش فنی داروسازی قرار گیرد و با هدف و برنامه ریزی در چندین گام به وسیله داروسازان و محققان ایرانی که توضیحات آن در ذیل خواهد آمد باعث شد افق و چشم انداز ایده آلی برای داروسازی کشور رقم بخورد

گام اول: در زمان جنگ تحمیلی و دفاع مقدس اتفاق افتاد که واگذاری شرکت های چند ملیتی به سازمان صنایع ملی ایران بود و با این عمل تقریبا صنعت داروسازی کشور ملی شد و پس از آن 6 کارخانه مهم داروسازی که برخی از آنها هم اکنون بزرگترین تولید کنندگان کشور هستند، تاسیس شدند.

گام دوم: توسعه صنایع دارویی کشور که به دوران سازندگی باز می‌گردد. شرکت های داروسازی دولتی با واگذاری به سازمان تامین اجتماعی و شرکت های سرمایه گذاری بانک ها هر چند نه بطور کامل ولی به صورت نسبی خصوصی شدند و به تبع سیاست های کلان آن دوران اشخاص حقیقی به خرید کارخانه ها اقدام کردند و شرکت های داروسازی خصوصی را تامین سرمایه نمودند و به این صورت برای اولین بار تولید مواد اولیه دارویی در داخل کشور آعاز شد.

گام سوم: ورود به عرصه داروهای بیو تکنولوژیک که در این مرحله با تاسیس شرکت های تولید فرآورده های نوترکیب، پروتیین و عموما بیوتکنولوژی با فناوری و دانش روز تا حد خودکفایی مورد نیاز بیماران خاص در کشور تولید شد..

گام چهارم: افتتاح کارخانه های دارویی با سرمایه گذاری عظیم و ورود بخش خصوصی، نیمه خصوصی و دولتی و استفاده از همه ظرفیت ها و پتانسیل های کشور که چندین و چند کارخانه کوچک و بزرگ در زمینه های دارویی افتتاح و در تولید دارو کشور فعالیت نموده اند. علاوه بر آن تولید داروهای خاص که نمونه آن را می توان « ریتو کسی مب» که نوعی مونوکلونال آنتی بادی مختص بیماران سرطان می باشد و داروی هرسپتن که در سال 1394 وارد بازار شد و داروهای فاکتور خونی ریکامبینت و فاکتور 7 بیمارن هموفیلی که مدتی است وارد بازار شده است و داروی فاکتور 8 هم تولید شده است. در خصوص داروهای نانوتکنولوژی نیز تولیداتی در بازار وجود دارد که توسط شرکت های دانش بنیان ایران تولید شده و خواهد شد.
نقش آموزش و پژوهش و نقش فارع التحصیلان ایرانی و همچنین نقش دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی در گام چهارم بسیار موثر بوده است. بر اساس آمارهای منتشره در بین سی دانشمند برتر کشور حداقل 6 دارو ساز دیده می‌شود، همچنین چنانچه آمار متخصصان و پژوهشگران شیمی که در عرصه های دارویی فعالیت می نمایند با آمار داروسازان تجمیع گردد بیش از نیمی از 30 دانشمند برتر کشور داروسازان و متخصصان شیمی هستند. این آمار نشان می‌دهد که برنامه ریزان و دولتمردان و سیاستگذاران در تنظیم سیاست های توسعه ای کشور به این پتانسیل و ظرفیت به عنوان فرصت های توسعه ای توجه ویژه نموده اند و نقش آفرینی متخصصین را در عرصه های فناروری و صنعتی کشور تصویر و تسریع کرده‌اند.

اگر بخواهیم یک نگاه مقایسه ای و عددی درخصوص افتتاح این کارخانه ها و تولیدات دارویی داشته باشیم باید گفت اگر این کارخانه ها افتتاح نمیشد و فقط دارو از طریق واردات برای کشور تامین میشد اگر این داروها از برند داروهای چینی و برند داروهای هندی تهیه و و وارد کشور میشد 23 تا 25 میلیارد دلار ارز صرف واردات دارو میشد و اگر از برند های اروپایی و آمریکایی جهت واردات دارو استفاده میشد 43 تا 45 میلیارد دلار ارز برای واردات مورد نیاز بود، در صورتی که در سال 1398 با توجه گام های موثری که ذکر آن شد 2.5 تا 3 میلیارد دلار جهت واردات مواد اولیه و همچنین دارو در اختیار این صنعت قرار گرفت که این خود گواه دستاورد بزرگی است که داروسازان و محققان ایرانی و موسسات دانش بنیان و دانشکده های داروسازی و شرکت های داروسازی انجام داده اند.

گام اخر: توسعه صنعت دارویی کشور و رسیدن به تراز مثبت در صنعت داروسازی کشور تا ارز مورد نیاز صنعت داروسازی از طریق صادارات دارو تامین شود و هدف نهایی صنعت داروسازی ضمن حفظ بازار داخلی به سمت صادرات و ارز آوری برای کشور باشد. صادرات موتور محرک تولید است و تولید را به دنبال خود می‌کشد. امروزه مفتخریم 55 درصد از مواد اولیه دارویی توسط شرکت های دانش بنیان با فناوری بالا(high tech) در داخل کشور تولید می‌شود و بیش از 95 درصد مواد و لوازم بسته بندی هم در داخل تولید و نیاز شرکت های داروسازی را تامین میکند. در حال حاضر 97 درصد از داروهای موردنیاز کشور از نظر عددی در داخل تهیه و تولید می‌شود و حدود 3 درصد به صورت داروی ساخته شده وارد میشود.

در موقعت کنونی 110 کارخانه داروسازی در کشور فعال بوده و حدود 30 شرکت داروسازی نیز به صورت قراردادی داروی خود را در آن کارخانه ها تولید می‌کنند، به همراه 70 شرکت مواد اولیه دارویی و 56 شرکت توزیع دارو به همراه 13 هزار داروخانه در مسیر تامین داروهای موردنیاز هموطنان عزیز فعالیت می‌کنند و امروز علیرغم تحریم ها 600 مولکول دارویی، 2000 دوز دارویی ژنریک و حدود یازده هزار دوز دارویی برند در کشور عزیزمان ایران داریم و به لطف وتوسعه دانش و صنعت داروسازی و همت داروسازان عزیز کشورمان این توان را داریم که ظرف مدت کوتاهی هر دارویی را در داخل کشور تولید نماییم.